Ugoda z 1573 roku w sprawie obsadzenia urzędu wojskiego drohickiego

Jednym z pionów administracji terenowej dawnego państwa polsko-litewskiego były urzędy ziemskie (m.in. podkomorzy, chorąży, sędzia, stolnik, podczaszy, podsędek, podstoli, cześnik, łowczy, wojski, pisarz, miecznik, skarbnik oraz wojewodowie i kasztelanowie, którzy byli senatorami), które w większości pełniono bezpłatnie. I chociaż z piastowania takiego urzędu na ogół nie wynikały żadne kompetencje ani realna władza, szlachta odbierała to jako zaszczyt i obowiązek wobec Rzeczypospolitej. Nadawanie urzędów ziemskich było domeną królewską, a nominacje były traktowane przez szlachtę jako wyróżnik statusu społecznego. W systemie awansów urzędniczych w Koronie przestrzegano hierarchii związanej z kolejnością zasiadania podczas sejmików, ustalonej w konstytucji z 1611 roku: „Naprzód Podkomorzy, potym Starosta Sądowy, Chorąży, Sędzia, Stolnik, Podczaszy, Podsędek, Podstoli, Cześnik, Łowczy, Woyski, Pisarz, Miecznik, potym mniejsi Woyscy”. W Wielkim Księstwie Litewskim natomiast trzymano się hierarchii zapisanej w III Statucie z 1588 roku.

W aktach Metryki Koronnej zachował się interesujący tekst ugody zawartej w 1573 roku pomiędzy Maciejem Sawickim, starostą mielnickim a Marcinem Grajewskim dotyczącej obsadzenia urzędu wojskiego drohickiego. Z dokumentu tego dowiadujemy się, że zmarły król Zygmunt August obiecał ów urząd najpierw Marcinowi Grajewskiemu, a potem synowi Macieja Sawickiego, Wojciechowi. Obaj szlachcice (przy mediacji „przyjaciół”) dogadali się w ten sposób, że wojskim drohickim zostanie najpierw Marcin Grajewski, a po jego śmierci urząd obejmie Wojciech Sawicki. Argumentowano, że król wcześniej złożył obietnicę Grajewskiemu, a ponadto Sawicki jest jeszcze zbyt młody i potrzebuje „nauki y czwiczenia a dobrego wychowania niszli urzędu sprawowania”. W 1574 roku król Henryk Walezy mianował Macieja Sawickiego kasztelanem podlaskim. On sam natomiast w 1576 roku zrezygnował z urzędu starosty mielnickiego na rzecz syna. Zmiany te uwzględniono w tytulaturze Sawickich użytej w dokumencie królewskim potwierdzającym wcześniejszą ugodę.

Potwierdzenie ugody zawartej w 1573 r. pomiędzy Marcinem Grajewskim a Maciejem Sawickim, kasztelanem podlaskim i jego synem Wojciechem, starostą mielnickim w sprawie urzędu wojskiego drohickiego; Tykocin, 18 lipca 1576

Inscriptio concordiae inter Martinum Graiewski, tribunum drohicensem ex una et Matthiam Sauiczki castellanum Podlachiae, eiusque filium Albertum, capitaneum mielnicensem partibus ex altera, occasione tribunatus drohicensis factae.

Stephan z łaski Bożei król Polski etc. oznaimuiemy wszem wobecz komu tho wiedziecz potrzeba, isz stanąwszy oblicznie przed nami y Acti Cancellariei naszei Kroliewskiei urodzony Marczin Graiewski, wioski drohiczki, dziedzic w Dolystowie, czyniącz dosicz ugodzie miedzi niem z iednei strony, a wielmoznem Matyssem Sawiczkiem, castellanem podlaskiem y pisarzem Wielkiego Xięstwa Litewskiego Cancellariei Litewskiei y synem iego urodzonym Woiciechem Swiczkiem, starostą mielniczkiem przez pewne prziiaczioły do nass thę tho ugodę iusz przes nie przed thym do Kxiąg Grodzkich Brańskich zeznaną y wpissaną, thęsz tho ugodę we wszythkich iey punctach, clausulach, artyculach ylie na niego y ossobę y stronę iego nalieżało y przysłuszało, moczną maiącz y miecz chczącz przyznał y aprobował. Jakosz ex interesse suo przyznawa y approbuie, chczącz y ofiaruiącz y oswiadczaiącz się solenniter, isz iako ią dotąd za moczną u siebie miał y dzierżał y actami rozmaytemi y postępkami prawnemi przyznawał, tak y therass approbuie y moczną mieć chcze, prossącz nass, abyśmy ią thesz authoritate nostra Regia aprobowali, którey tho ugody słowa są takowe.

Anno Domini millesimo quingentesimo septuagesimo tertio feria secunda ipso die festi Sanctae Margarethae, alias tredecima July [13 lipca 1573]. Stała się ugoda y prziaczielskie postanowienie między urodzonemi pany: Maczieiem Szawiczkiem starostą mielniczkiem, pisarzem Wielkiego Xięstwa Litewskiego, secretarzem królewskim y synem jego panem Woicziechem, któremu pan starostha woiskie drohiczkie maiączy ie od krolia Jego Mosczi niedawno zmarłego sobie dane spuscziły z iednei strony, a między panem Marczinem Graiewskim z Dolistowa, kthóry thesz tho woiskie pierwei od thego krolia Jego Mosczi pana swego y pierwsze prawo ma z drugiei strony. A tho przes posrzodek urodzonych panów, pana Stanisława Broniewskiego, koniuszego przemyskiego, Marczina Męzińskiego podsędka zambrowskiego, Ipolitha Jankowskiego podsędka bielskiego, Stephana Bielawskiego starostę knyszyńskiego y goniądzkiego, Woicziecha Sampelborskiego dworzanina krolia Jego Mosczi, Walenthego Niewiarowskiego porucznika tykoczinskiego y przyiaczioł z obu stron wziętych y possadzonych, wszythki roznicze, które między themi stronami były. Naprzód znaliazku y wynaidzienia tych tho prziiacziół, którzy się prawu obu stron dobrze przypatrzyli y thak między stronami wyssie mianowanemi postanowili, dla zachowania prziiazni y miłosczi społecznei między niemi. Pan starostha mielniczki wyssie mianowany imieniem syna swego wyssie pomienionego pana Woicziecha, baczącz tho isz then syn iego do sprawowania urzendu thego y powinnosczi iego ieszcze młody iesth, potrzebnei mu nauki y czwiczenia a dobrego wychowania niszli urzędu sprawowania, maiącz tho przed oczyma y na dobrym baczeniu, isz pan Graiewski y pierwsze prawa na tho woiskie ma, a wedlie obietnicze krolia Jego Mosczi nowo zeszłego świętei pamięczi y ny nagrody na tho miescze albo opatrzenia iako tho bydz miało nie wziął, przetho themu panu Marczinowi Graiewskiemu iusz ex nunc urzędu thego woiskiego drohiczkiego ze wszythkiemi iego nalieżnoścziami y powinnoścziami postempuie thak isz pan Marczin Graiewski iusz od thego czasu urzędu thego moczą prawa swego używacz y wszeliakie powinnosczi na then urząd nalieżącze sprawowacz y na sobie nosicz, miescze na ziezdziech themu urzędowi woiskiemu nalieżącze zasiadacz y z niego wotowacz ma, asz do swei smierczi, albo do liepszego a więthszego opatrzenia swego przez krolia Jego Mosczi przyszłego. Wszakosz tho them obyczajem ysz przed się prawo na tho woiskie panu Woicziechowi Sawiczkiemu, synowi pana starosty mielniczkiego dane ma iemu przy moczy zostawacz, że po śmierczi pana Marczina Graiewskiego wyssie mianowanego woiskiego, pan Woicziech Sawiczki, ieśli go przeżiwie, then urząd woiski wedle prawa y possessiei swei theraznieiszei miecz i weń wstąpicz succedowacz y sprawować moczą prawa swego ma y bendzie. A gdy Pan Bóg da szczęśliwe prziachanie do Polski królowi Jego Mosczi nowo obranemu po coronaciei Jego Krolewskiey Mosczi, alias do świętha Bożego Narodzenia blisko przyszłego, gdy iusz król Jego Moscz gubernacula Regni bendzie miał sobie podane, thedy pan starosta mielniczki wyssie mianowany ma y bendzie winien syna swego przerzeczonego urodzonego Woicziecha Sawiczkiego przed królem Jego Mosczią postawicz y iego do thego przywiescz, że sam pan Woiciech Sawiczki oczywisczie przed królem Jego Mosczią ma zaznacz, że thego woiskiego drohiczkiego them obyczajem wyszei mianowanem panu Marczinowi Graiewskiemu postępuie y puscza. A czo się dotycze pożytków albo dochodów ktemu urzędowi nalieżączych, thak ziemnych iako y wodnych, the wszythkie pan Woicziech Szawiczki, aby się znaczyła posessia, do rąk swych bracz ma, a z nich na każdy rok na dzień święthego Jana panu Marczinowi Graiewskiemu, woiskiemu przerzeczonemu drohiczkiemu czterdziesczi złotych lyczby polskiei po trzydziesczi groszy każdy złoty liczącz, monety w ziemi ydączei dawacz y placzicz y u act urzędu Grodzkiego Drohiczkiego pokładacz y zostawiacz ma y bendzie powinien, asz do śmierczi pana Graiewskiego, każdy rok pod tyliesz szkody, alias pod sowitosczią y zakładem thakieiże summy panu Graiewskiemu bydź przepadłem. A ostatek dochodów tych na then urząd nalieżących ma sobie pan Woicziech Szawiczki bracz iako coadiutor w tym urzędzie pana Graiewskiego woiskiego przerzeczonego drohiczkiego y na swoi pożytek obraczać ma do żywotha swego. A ieśliby którego roku tych czterdziesczi złotych nie oddał na czas wyssie mianowany y u urzędu Grodzkiego Drohiczkiego położycz omieszkał, thedy o nie tyliesz szkody y zakład równy tei sumie pozwany do któregokolwiek sądu albo urzędu Woiewodstwa Podliaskiego na pirwszem roku, iako na zawithem stać y dossicz czynicz za wszythko bendzie powinien, od onego sądu nie odchodzącz, żadnych wymówek y dilacii prawnych nie używaiącz, ani sobie żadnei rzeczy na pomocz bierzącz, appellacyi y protestacii nie czyniącz, które w tei mierze mieiscza miecz nie maią, ani przyjmowane bydź maią y owszem ieśliby czo sobie na pomocz brał, thedy them rzecz swą stracicz ma. A przed się zapłacziwszy then dług y thyliesz szkody y zakład, czo wszythko ma się obroczic in summa essencialem et principalem, przedsię themu wszythkiemu dosicz czynicz bendzie powinien, sub simili vadio. A gdzieby Pan Bóg pierwei z tego światha pana Woicziecha Sawiczkiego cooadiutora woistwa thego wziącz raczył, thedy pan Marczin Graiewski wszytkie dochody woiskie wolien bendzie na się brać, asz do żywotha swego.

A iszby the rzeczy snadniei effect swoi wzięli, thedy tak pan Marczin Sawiczki s synem swym panem Woicziechem iako y pan Marczin Graiewski maią przed kroliem Jego Mosczią stawacz y thę ugodę tchem sposobem thu opisanem zeznacz y poczwierdzenie iey wziącz s cancellariei krolia Jego Mosczi. A therass pan starostha mielniczki s panem woiskiem drohiczkiem przed urzędem grodzkiem w Brańsku personaliter stanąwszy maią tho zeznacz y do Kxiąg Grodzkich propter obtinendam debitam firmitatem ac robur suum wpissacz. A thę ugodę y wszythkie w niei pisane condicie, clausuly y artycuły in toto et in parte obie stronie y każda z nich y pan Woicziech Sawiczki coadiutor na thenczas woiskiego drohiczkiego, za którego pan starosta mielniczki ocziecz iego ręczy, de ratihabitione, isz theras themu dosycz czynicz y thak się wedlie thego postanowienia zachowywacz bendzie, mocznie trzymać ieden drugiemu respective, isczicz y dosycz iei czynicz, a przeciwko niei nicz nieczynicz, ani iei gwałczicz, ani się iei sprzecziwiacz maią y bendą powinni, pod zakładem tysiąncza złotych liczby y monety polskiei przess stronę, któraby się temu sprzecziwiała y dosicz themu albo trzymacz tego postanowienia nie chcziała stronie trzymaiączei dosycz czyniączei bydź przepadłem. O którei zakład y o rzecz główną pozwana strona do któregokolwiek ssądu tak ziemskiego, iako y grodzkiego, albo thesz do urzędu zamkowego któregokolwiek powiathu y ziemie, thedy tham odstąpiwszy od powiathu swego y ziemie stacz odpowiadacz na pierwszym roku, iako na zawithym y za wszystko dosić czynicz, skazanie przymowacz y czierzpiecz ma y bendzie powinna, onego roku y placzenia zakładu żadnemi dilaciami prawnemi y fortelami wymyślionemi nieprzewłoczącz ani odkładaiącz, ani sobie żadnei rzeczy na pomocz bierząć, thak prawnei, iako thesz y nieprawnei, appellacii y protestacji żadnych od skaznii nieczyniącz, pod zakładem drugiem tholkiei że summy, prescriptii, excepcii, allegatii żadnych sobie na pomocz nie bierzącz y owszem ieśliby czo sobie na pomocz brał, thedy tchem rzecz swą straczić ma. A przedsię zapłacziwszy zakład thę ugodę trzymacz y dosycz iei czynicz y wypełniacz ią powinna bendzie, tociens quotiens alteri partii opus fuerit, pod themże rownem zakładem.

A dlia pewnosczi tego postanowienia tha minutha ugody rękami panów iednawczów y stron iesth podpissana y pieczęcziami ich mcz zapieczęthowana. Actum et Datum in Dobrzyniowo Anno, die, mense quibus supra.

Macziei Szawiczki własną ręką sst. Marczin Graiewski, Stanisław Broniewski de Biesdziecza manu propria, Marczin Męzinski podsędek zambrowski ręką swą, Ipolith Jankowski podsędek bielski ręką swą, Stephan Bieliawski dzierżawcza knyszyński ręką swą, Woicziech Sampelborski ręką swą, Walenthy Niewiarowski ręką własną.

My thedy przystawaiącz prozbie thego tho urodzonego Marczina Graiewskiego, thesz thę ugodę ex interesse iego przed nami zeznaną y przyznaną, ieśli nie iesth przecziwna prawu pospolithemu, potwierdzami y approbuiemy decernentes eam robur debite firmitatis obtinere debere. Horum quibus sigillum nostrum est subimpressum testimonio litterarum.

Datum in Tykoczin die XVIIIa mensis July Anno Domini 1576 Regni vero nostri anno primo.

Joannes Zamoiski RP vicecancell[arius] spt [subscripsit]

Relatio mgci [magnifici] Joannis Zamoiski Reg. P. vicecancell[ario], bielsen[si], knyszynen[si] etc. cap[itaneo]

(AGAD, Metryka Koronna, sygn. MK 214, k. 137v-140)