Katarzyna Jagiellonka (1526-1583), królowa Szwecji to najmłodsza córka Zygmunta Starego i Bony Sforzy. W 1562 r. wyszła za mąż za księcia finlandzkiego Jana (późniejszego króla Szwecji Jana III), który był od niej o 11 lat młodszy. Zygmunt August początkowo myślał o wydaniu starszej siostry Anny, lecz skoro Jan prosił o rękę Katarzyny, król zgodził się, by to młodsza siostra jako pierwsza wstąpiła w związek małżeński (Anna została potem żoną Stefana Batorego). Ślub odbył się w Wilnie, a para młoda zamieszkała w fińskim zamku Abo (Turku). Katarzyna zabrała tu ze sobą około 50-osobowy dwór złożony z Polek i Polaków, wśród których znalazły się dwie karliczki, Dośka i Baśka. W wyniku konfliktu pomiędzy Janem, a jego bratem Erykiem, królem szwedzkim najmłodsza Jagiellonka i jej mąż zostali uwięzieni na 4 lata w warownym zamku Gripsholm. Tam w 1566 r. na świat przyszedł Zygmunt, późniejszy król Polski. Rodzina odzyskała wolność w 1567 r. po tym jak Eryk zachorował umysłowo, a przewrót dokonany przez szwedzką arystokrację w następnym roku, oddał władzę w ręce Jana. W 1569 r. Katarzyna została ukoronowana na królową Szwecji. Jako królewska małżonka nie odgrywała znaczącej roli w życiu politycznym kraju. Historycy szwedzcy twierdzą natomiast, że wpłynęła decydująco na gusta artystyczne Jana III, który wznosił w Szwecji budowle naśladujące renesansowe budynki polskie.
Dzieje Katarzyny Jagiellonki były szeroko znane jeszcze za jej życia. Stało się to za sprawą poczytnego dzieła: „Historia prawdziwa o przygodzie żałosnej książęcia Finlandzkiego Jana i królewny Katarzyny”. Utwór wydany został w 1570 r. jako anonimowy, jednak wiemy, że jego autorem jest Marcin Kromer. Katarzyna zmarła w 1583 r. Jej ciało spoczęło w podziemiach katedry w Uppsali. Nad grobem wzniesiono pomnik przedstawiający leżącą królową, a na ścianie nad grobowcem umieszczono obraz Krakowa.
W aktach Metryki Koronnej zachował się wpis z 7 sierpnia 1576 roku, w którym król Stefan Batory potwierdził testament zmarłego Sebastiana Zbyszyńskiego, dworzanina i sługi królowej Katarzyny. Testament został sporządzony w Sztokholmie 20 maja 1576 roku, a wpisany do Metryki Koronnej na prośbę wdowy po nim, Doroty. Możemy stąd wnioskować, że Zbyszyński zmarł pomiędzy majem a początkiem sierpnia 1576 roku. W dokumencie określił, że jest „na uczciwych służbach królewny jej mości polskiej Katarzyny, z łaski Bożej królowej szwedzkiej, gotskiej i wandalskiej”.
Testament Sebastiana Zbyszyńskiego, sługi królowej szwedzkiej Katarzyny; Sztokholm, 20 maja 1576 r.
Ja szlachetny Sebastian Zbyszyński, syn przedtim Stanisława Zbyszyńskiego zmarłego Zbysznia, bendąc zdrowy na umyśle i na cziele, jawnie i dobrowolnie zeznawam, iżem bendąc na uczciwych służbach królewny Jei Mczi polskiej Katarzyny, z łaski Bożej królowej Szwedzkiej, Gottskiej i Wandalskiej etc. pojąłem sobie za małżonkę komorną pannę uczciwą Dorothę, z którą mi Pan Bóg raczył dać dwoje dzieci: Jana i Annę. A tak ja przerzeczony Sebastian, gdzieby mię Pan Bóg wziął z tego świata, tym dziatkom moim, i któreby jeszcze Pan Bóg dał nam na potym, zapisuję i daruję na wiek wiekom, naprzód pieniędzy gotowych thysiącz talarów w każdy po trzydzieści i po trzy grosze polskie licząc, potym i wszytkię moią ojczyznę i dobra ruchome i nieruchome, którekolwiek mam w rolach, w łankach, w liesiech, w budowaniu po nieboszczyku ojcu mym Stanisławie na małym Zbyszynie i kiedykolwiek indziej nalieżą mnie przerzeczonemu Sebastianowi i miały na potym przypaść jakimkolwiek prawem, wszystko a wszystko przerzeczonym dziatkom mym z ich matką miłą przerzeczoną Dorothą, a moją małżonką, zapisuię i daruję wiecznie. Alie tej przerzeczonej żenie mej Dorocie tym obyczajem zapisuję to, że gdzie ona będzie statecznie przy dziatkach swych trwała, nie biorąc sobie inszego męża, tedy ma tych wszytkich dóbr przerzeczonych zażywać z dziatkami swymi będąc im opiekunem tak, jako matce przystoi przeciwko dziatkom. Alie gdzieby ona potym szła za mąż, tedy ma od wszytkich dóbr przerzeczonych odpaść, a dziatki wszystko mają otrzymać, dawszy jej trzysta talarów bez żadnej odwłoki, na tym ona ma być contenta, a gdzieby nie dali, tedy ona połowicę wszystkiego dobra przerzeczonego ma tak długo trzymać, aż jej będzie przerzeczona summa trzysta talarów w każdy talar po trzydzieści i po trzy grosze polskich rachując od dziatek jej wyżej mianowanych zapłacona. A zatym osobliwie oznajmuję wszytkim wobec, iż mając ja te bliskie swe przyjacioły, naprzód Jakuba brata rodzonego, potym Jerzego, synowca swego i stryjecznych braci Macieja, Wojciecha, Pawła i Jana Otroka Zbyszyńskich, tym wszytkim daję zupełną moc, aby się oni o to pilnie starali i wywiadowali, a matka, a żona moja przerzeczona dziatkom tym mym przerzeczonym nie czyniła żadnej krzywdy, bowiem gdzieby ona szła za inszy mąż po mojej śmierci, tedy aby oni dziatki me w opiekę swą wzięli, a dobra przerzeczone im zachowali do liepszego rozumu, dawszy tej przerzeczonej Dorocie trzysta talarów. A dla liepszego świadectwa wyznania tego mego, pieczęć swoją własną przykładam i ręką swą się podpisuję.
Datum we Szweciei w mieście Sztokholmie XX Maij Anno Domini MDCLXXVI
Sebastian Zbyszyński, manu propria.
(AGAD, Metryka Koronna, sygn. MK 113, s. 392v-394v)
留言