Drohiczyn - historyczna stolica Podlasia, był niegdyś miejscem, w którym mieszkali obok siebie ludzie różnych obyczajowości i konfesji, co potwierdzało religijno-kulturowy fenomen państwa polsko-litewskiego. Obok kościołów i klasztorów katolickich funkcjonowały tu cerkwie (unicka i prawosławna) oraz społeczność żydowska. Z zachowanych materiałów archiwalnych wiadomo, że jedną z nieistniejących dziś świątyń drohickich był Monaster św. Spasa (od połowy XVII nazywany Preobrażeńskim), położony na lewym brzegu Bugu (na Ruskiej Stronie). W Metryce Koronnej znajduje się tekst przywileju Władysława IV z 30 kwietnia 1645 roku. Na jego mocy król, któremu zalecono pobożność ojca Pachomiusza Pachowskiego ihumena monasteru drohickiego, przy cerkwi św. Spasa, to jest Przemienienia Pańskiego religii greckiej, potwierdza go na urzędzie i potwierdza prawa monasteru, z wszystkimi gruntami i przynależnościami w Drohiczynie, a dla dobrego przykładu dla innych miast pozwala posiadać bractwo wg reguły św. Bazylego, nadto zezwala zbudować szpital na placu należącym do cerkwi. Potwierdza też, bez przytaczania treści, dekret komisarski, zachowując duchownych przy prawach i wolnościach oraz informuje o tym wszystkich, a zwłaszcza Marka Wodyńskiego kasztelana podlaskiego i starostę drohickiego.
Potwierdzenie praw urodzonemu Pachomiusowi Pachowskiemu na cerkiew drohicką.
Władisław IV, z Bożey Łaski etc. Oznaymuiemy tym, isz my na przyczynę niektórych panów rad naszych do nas uczynioną, maiąc także sobie dobrze zaleconą godność i żywota zakonnego pobożność wielebnego w Bodze Pachomiusza Pachowskiego, ihumena monastera drohickiego miasteczka naszego Ruskiey Strony przy cerkwiey świętego Spasa to iest Przemienienia Pańskiego religiey greckiey w Uniey nie będącego, umyśliliśmy iego przy tem prawie iemu służącym zachować y zostawić. Jakoż ninieyszym listem naszym zachowujemy y zostawuiemy. Za którym wzwyż mianowany ihumen z duchowną bracią swoią te cerkiew ze wszytkiemi do niey z dawna służącemi dobrami, gruntami, przynależnościami y pożytkami podług oryginalnych przywilejów trzymać y spokoynie zażywać będą. A upatrując to, aby w przerzeczoney cerkwiey Przemienienia Pańskiego w mieście naszym Drohiczynie z lepszym porządkiem y z rozmnożeniem chwały Bożey zostawało, tedy dla pobożnych chrześcianskich miłosiernych uczynków przykładem innych miast pozwalamy Bracztwo mieć y w Monasteru bracią zakonną według reguły świętego Bazylego chować, także spital zbudować na placu do tey cerkwiey należącem. Obiecuiąc za nas y naiaśnieyszych następców naszych, Królów Polskich, isz onych z pomienionego Monastera nie ruszemy y nikomu innemu ruszyć nie pozwolemy y owszem wcale według dekretu commissarskiego conditiami szerzey w sobie opisanemi nienaruszenie zachowamy y przy takowym prawie ich y wszytkich attinentiach y pożytkach Monastera tego zachować mamy, co y naiaśnieyszi następczy nasi uczynią (z wolną iednak electią na to ihumeństwo duchownych i świeckich).
Co do wiadomości każdego z osobna komu to wiedzieć będzie należało, mianowicie urodzonemu Markowi Wodyńskiemu, kasztelanowi podlaskiemu, staroście naszemu drohickiemu przywodząc roskazuiemy teraz y napotym innym będącym, chcąc mieć, abyście iem żadnego bezprawia y przeskody nie czynili y czynić nikomu nie dopuścili, ale nienaruszenie przy tem liście naszem zachowali. Na co dla lepszey wiary ręką się naszą podpisawszy pieczęć koronną przycisnąć rozkazaliśmy.
Dan w Warszawie dnia trzydziestego miesiąca kwietnia Roku Pańskiego tysiąc sześćset czterydziestego piątego, panowania królestw naszych polskiego y szwedzkiego trzynastego roku.
(AGAD, Metryka Koronna, sygn. MK 189, k. 252v – 253v)
Drohiczyn z lotu ptaka - widok na cerkiew św. Mikołaja i rzekę Bug; fot. N. Kwiek