Michał Gröll - warszawski drukarz i księgarz

Michał Gröll urodził się najprawdopodobniej w Norymberdze 11 XII 1722 (lub 15 I 1723 r. w Dreźnie). Po studiach uniwersyteckich praktykował w księgarni Frisego i Rüdigera. W 1750 roku przeprowadził się do Drezna. Pięć lat później wszedł w spółkę z drezdeńskim księgarzem J.W. Harperterem, ale już po roku otworzył własny sklep. Nawiązał wówczas pierwsze kontakty z polskim rynkiem księgarskim i wydawniczym. W połowie roku 1759 przeniósł się do Warszawy i jako królewski komisant zamieszkał na Zamku. W 1762 roku objął funkcję pierwszego w Warszawie „uprzywilejowanego” licytatora, otworzył biuro ogłoszeń i zaczął wydawać „Warszawskie Ekstraordynaryjne Tygodniowe Wiadomości” – pierwszą polską gazetę ogłoszeniową. Rok później opuścił Zamek i urządził się w Marywilu, gdzie otworzył księgarnię i kantor ogłoszeń z salą aukcyjną. Jego firma prężnie się rozwijała, stopniowo stając się jedną z największych księgarni nie tylko w Warszawie, lecz także w całym kraju. Michał rozwinął wiele nowych, mało dotychczas znanych form handlu (aukcje książkowe, katalogi, recenzje wydawnicze i księgarskie). W 1769 roku otworzył obok swojej księgarni jedną z pierwszych publiczną czytelnię i wypożyczalnię książek oraz jej filie i składy komisowe w kilku miastach (m.in. we Lwowie, Wilnie, Poznaniu, Lublinie, Grodnie). Wsławił się pięknymi edycjami polskich pisarzy i poetów (Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Kniaźnin, Niemcewicz) oraz przekładami z literatury obcej. Podjął próbę wprowadzenia polskiej książki na rynek ogólnoeuropejski. W 1770 roku przejął wydawanie „Zabaw Przyjemnych i Pożytecznych”, dzięki czemu zaczął obracać się w kręgach dworskich. Od 1772 roku, po śmierci K. B. Nicolai, przejął jego drukarnię i obszerne magazyny księgarskie, następnie nowoczesną drukarnię pod godłem „poetów narodowych” (Sarbiewskiego i Naruszewicza). Dzięki kontaktom handlowym z firmami księgarskimi w Paryżu, Amsterdamie, Berlinie i Wrocławiu (a także uczestnictwie w targach lipskich) wprowadził polskich autorów na rynki zagraniczne. Wydawał dzieła literackie polskie i obce (m.in. J.B. Racine’a, J.J. Rousseau, Voltaire’a, F. Karpińskiego, I. Krasickiego, F.D. Kniaźnina, J. Ursyna Niemcewicza, S. Trembeckiego, F. Zabłockiego) oraz wiele czasopism. W roku 1774, po kasacie zakonu, przejął drukarnię Jezuitów, a niedługo później otrzymał przywilej od króla na własną drukarnię (21 VIII 1775 – Sig. 33). Po śmierci w 1776 roku jego pierwszej żony Joanny Zofii Schüller, ożenił się ponownie – z Zofią Karoliną Jacobson. Nowy związek umożliwił mu otwarcie własnej, doskonale wyposażonej drukarni (początkowo na Marywilu, następnie od 1790 roku przy ulicy Długiej, ostatecznie na Lesznie w domu Jacobsonów), posiadającej cztery prasy i zatrudniającej dwudziestu pracowników. W okresie Sejmu Czteroletniego jego firma stała się głównym warsztatem drukarsko-wydawniczym patriotycznej literatury politycznej. Pomimo podeszłego wieku Gröll zgłosił się do insurekcji kościuszkowskiej i zaczął wydawać gazetę „Warschauer Zeitung für Polens freie Bürger”. W 1795 roku drukarnię przekazał zięciowi, J.C.G. Ragoczemu, który przeniósł ją na Rynek 52 (do 1832 r. drukarnię prowadził J.C.G. Ragoczy, zięć Grölla, zasoby księgarni prowadzonej przez syna, Karola Michała, kupił w 1806 r. J. Zawadzki.). Razem z synem poświęcił się prowadzeniu księgarni. Zmarł 2 listopada 1798 r. i został pochowany na cmentarzu Ewangelicko-Augsburskim w Warszawie. Po jego śmierci syn wyjechał do Anglii, a księgarnię zlicytowano.

[Na podstawie: biogram autorstwa Zdzisława Staniszewskiego, Polski Słownik Biograficzny, t. IX, s. 35-36]

Warszawa, 30 lutego 1768 r.

Stanisław August Poniatowski, król polski zezwala Michałowi Gröllowi, komisarzowi dworu królewskiego i księgarzowi (Aulae Nostrae Regiae Commissarius et Bibliopola) na wydanie następujących dzieł:

1. Magazyn Dzienny czyli rozmowy między mądrą ochmistrzynią i damami zacnego urodzenia wychowaniu jej powierzonemi po francusku przez panią le Prince de Beaumout napisane teraz na ojczysty język przetłumaczone

2. Książka dla Młodzi po polsku i po francusku

3. Geografia z niemieckiego przez P.A.J. Büschinga

4. Johanni Amos Comeni Orbis Sensualium pictus quadrilinguis emendatus hoc est omnium fundamentalium in Mundo rerum et vita actionum pictura et nomenclatura (Jan Amos Komenski, Świat w obrazach rzeczy dostępnych zmysłom, to jest wszystkich najważniejszych na świecie rzeczy i działań w życiu obrazy i nazwy)

5. Tysiąc Nocy i Jedna. Awantury arabskie

6. Abrégé des sciences sour les enfants en francois et en polonois complet (Kompendium nauk dla dzieci w całości w języku francuskim i polskim)

7. Les Fables d ‘Esope en francois et en polonois (Bajki Ezopa po polsku i po francusku)

AGAD, Zbiór z Muzeum Narodowego, sygn. 281

Warszawa, 16 października 1772 r.

1. Edukacya zupełna, albo krótkie zebranie historii uniwersalney dla dzieci przez Jey M Panią le Prince de Beaumout po francuski napisana i na polski przetłumaczona we trzech tomach in 8-vo

2. Magazyn Ubogich Rzemieślników, Służących i Stanu Wieczystego Ludzi przez Jey M Panią le Prince de Beaumout po francusku wydany, a teraz dla przysługi Narodu na ojczysty język przełożony we dwóch tomach in 8-vo

3. Mapa ogólna i drogowa Rzeczypospolitej Obojga Narodów

AGAD, Zbiór z Muzeum Narodowego, sygn. 281