1367.02.04, Լվ ո վ
Լե հ ա ս տ ա ն ի թա գ ա վ ո ր Կա զ ի մ ի ր ը թո ւ յ լ տվ ո ւ թ յ ո ւ ն ը ՝ հա յ եպ ի ս կ ո պ ո ս Գր ի գ ո ր ի ն Լվ ո վ ո ւ մ հա ս տ ա տ վ ե լ ու , իր
հա վ ա տ ը դա վ ա ն ե լ ու եւ Լե հ ա ս տ ա ն ո ւ մ ապ ր ո ղ հա յ ե ր ի ն իր ա վ ա բ ա ն ա կ ա ն ծա ռ ա յ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր մա տ ո ւ ց ե լ ու
մա ս ի ն (լա տ )
Չա փ ս ե ր ը : 30,6 x 16,5 + 5 սմ
AGAD, Մա գ ա ղ ա թ յ ա փա ս տ ա թ ղ թ ե ր ի հա վ ա ք ա ծ ո ւ , 6197
Lwów, 4 II 1367 r.
Kazimierz, król polski, zezwala Grzegorzowi, biskupowi ormiańskiemu osiedlić się we Lwowie, wykonywać swoje funkcje religijne i sprawować jurysdykcję nad Ormianami zamieszkującymi Polskę.
AGAD, Zbiór dokumentów pergaminowych, nr 6197
Rękopiśmienny dokument pergaminowy o wymiarach 30,6 x 16,5 + 5 cm wystawiony i spisany w języku łacińskim przez kancelarię królewską oraz opieczętowany pieczęcią majestatyczną władcy. Na odwrociu dokumentu jest adnotacja (zapewne odbiorców) sporządzona w języku kipczackim, używanym przez Ormian polskich.
Lwów od Erywania, czy Eczmiadzyna dzieli bisko 2,5 tys. km, ale w połowie XIV w. główne ośrodki ormiańskie mieściły się (również w podobnej odległości od Lwowa) w Cylicji. Stolicą było wówczas Sis [dziś Kozan w prowincji Adana] i tu była siedziba królów (od 1187 r.) i katolikosa (1294-1441). W 1342 roku władzę w Cylicji przejęła łacińska dynastia Lusignan, wkrótce zaatakowana przez Mameluków; w 1369 r. miasto było już zdobyte przez Mameluków, ale się ostatecznie obroniło. Upadło w 1375 r. Po śmierci w 1393 r. na wygnaniu w Paryżu ostatniego władcy z tej dynastii - Leona V, tytuł Króla Armenii został scedowany na Jakuba I, króla Cypru. Od tej pory tytuł króla ormiańskiej Cylicji był noszony przez władców wyspy wraz z tytułem króla Jerozolimy. Tytuł przetrwał do dzisiaj, a prawo do niego mają przedstawiciele Domu Sabaudzkiego.
Na dokument można spojrzeć z co najmniej dwóch punktów widzenia. Dla odbiorcy polskiego (europejskiego) jest to świadectwo rozwoju terytorialnego Królestwa (przyłączenie Rusi Halicko-Włodzimierskiej i Podola do Królestwa Polskiego, traktat wyszehradzki z 1339 r. i jego realizacja w następnej dekadzie), w wyniku którego konieczne stało się uregulowanie stosunków prawnych i wyznaniowych na nowych terenach (prawosławni Rusini oraz Ormianie). W tym legalizacja istniejącego tu już wcześniej (choć może niewiele wcześniej - XIII/XIV w.) osadnictwa Ormian oraz nadania swobody działania Kościołowi Ormiańskiemu. Dokument, wbrew często powtarzanym twierdzeniom nie był początkiem tego procesu, lecz etapem kończącym jego stabilizację, tworząc możliwości działalności Ormian w Królestwie Polskim.
W najbliższych dwudziestu latach różne źródła wspominają kilku zamożnych kupców ormiańskich. W tekście prof. Krzysztofa Stopki: „Milites et nobiles: Ormianie a stan szlachecki Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego od XIV do XVI wieku” (opublikowanym w: Lehahayer Czasopismo poświęcone dziejom Ormian polskich, t. 5: 2018, s. 15-106) wymienieni zostali:
- Piotr, który z łaski króla Kazimierza Wielkiego otrzymał wieś Hodowicę, położoną nieopodal Lwowa. W testamencie z 1371 r. Piotr z Hodowicy, zapisał tą wieś ormiańskim mnichom nazywanym bazylianami, mieszkającym w klasztorze przy kościele św. Jana Chrzciciela, za murami nowego miasta Lwow. Być może był tożsamy z Piotrem Tłumaczem, który działał w Krakowie około roku 1361 i byłby on pierwszym tłumaczem Ormianinem.
- Ormianin lwowski imieniem Mardrus (po ormiańsku zapewne: Mardiros), który posiadał wieś, a raczej dworzyszcze (curia), Malochy (Malechów) w ziemi lwowskiej. Ową posiadłość sprzedał za 10 grzywien groszy ruskich mieszczaninowi lwowskiemu Janowi Machowiczowi. Transakcję sprzedaży zatwierdził w październiku 1377 roku w Gródku książę Władysław Opolczyk, namiestnik Rusi z ramienia króla Ludwika. Potem Mardrus na stałe mieszkał we Lwowie, gdzie posiadał dom, który z kolei w czerwcu 1388 roku, krótko przed śmiercią, sprzedał za 16 grzywien ormiańskiemu rzeźnikowi Awakowi.
- Ormiański kupiec ze Lwowa imieniem Czenkisz (prawdopodobnie chodzi o ormiańskie imię Serkis); był on majętnym kupcem lwowskim, właścicielem bogatego kramu w rynku. Handlował pieprzem i suknem w Toruniu i w Krakowie, gdzie jego partnerem był m.in. kupiec Mikołaj Wierzynek, znany z goszczenia monarchów w 1364 roku. Serkis kupił wieś Kozielniki pomiędzy rokiem 1374, w którym otrzymał ją Wawrzyniec ze Świeborowa z nadania księcia Władysława Opolczyka, a 1380, gdy z kolei Czenkisz podarował ją franciszkanom lwowskim.
- Emynadin Ormianin, mieszczanin lwowski, właściciel domu w Rynku lwowskim, wzmiankowanym w aktach miejskich w tym samym 1384 roku w związku z zakupem (którego dokonał wraz z synem Janem) za 60 kop groszy od Michała, syna Piotra, wnuka Iwana Zabycza (Żabicza?), zapewne Rusina wsi „Dobrowtricz” (Dobrotwor?) w ziemi lwowskiej.
Jest też możliwy inny punkt widzenia, kładący nacisk na ówczesną sytuację w Azji Mniejszej. Pod wpływam ekspansji cesarstwa bizantyńskiego na Wschód, na tereny Armenii (Wielka Armenia z ośrodkiem kościelnym - siedzibą katolikosa - w Eczmiadzynie) Ormianie przenoszą się na południe do Cylicji i powstaje nowa Armenia („Mała Armenia” między jeziorami Wan i Urmia) ze stolicą w Ani (992–1058) [obecnie zrujnowane w prowincji Kars]. Następnie zaś w Sis [dziś Kozan w prowincji Adana]. Tu była siedziba królów (od 1187 r.) i katolikosa (1294-1441). W 1342 roku władzę w Cylicji przejęła łacińska dynastia Lusignan. Obszar ten wchodzi w kontakt z Krzyżowcami (XII w.). Zaś północna część Armenii dostaje się pod władzę Gruzji. Od Wschodu nadciągają kolejne fale koczowników: w połowie XIII w. Mongołowie, a za nimi Turcy seldżuccy, a w latach 90. XIV w. Timur Kulawy, po nim zaś ostatecznie na stulecia – Turcy osmańscy. Ta sytuacja tłumaczy nie tylko daleką migrację i rozproszenie (diasporę) Ormian, ale również ową adnotację w języku kipczackim używanym przez mongolskich najeźdźców.
Commenti